آیا برای یادگیری زبان محدودیت سنی وجود دارد؟

محققان بر این باورند که بهترین دوره برای یادگیری زبان کودکی است. به گفته آنها، کسانی که دیرتر و در سنین بیشتر شروع به یادگیری زبان دوم می‌کنند نیز ممکن است به زبان مسلط شوند و مهارت پیدا کنند اما تسلطشان به اندازه زبان مادری بی عیب و ایراد نخواهد بود.

بهترین سن برای یادگرفتن زبان خارجی ، دوران کودکی است

مهارت آموختن زبان تا سن ۱۷ یا ۱۸ سالگی رو به افزایش می‌رود اما بعد از آن کم کم این توانایی روند نزولی خواهد داشت. نتایج یک تست آنلاین دستور زبان است که در فیسبوک که در آن ۶۷۰ هزار نفر در سنین و با ملیت‌های متفاوت حضور داشته و در نشریه Cognition (شناخت) به چاپ رسیده نشان دهنده این امر می باشد. این تست از شرکت کننده ها می خواهد که بگویند آیا جمله‌های آزمایشی که در تست تعیین شده از نظر گرامر و قواعد دستور زبان انگلیسی صحیح هستند یا خیر.

همچنین از آن ها درباره سن، مدت زمانی که انگلیسی یاد گرفته اند و اینکه آیا در یک کشور انگلیسی زبان زندگی می‌کنند هم اطلاعاتی گرفته شد. حدود ۲۴۶ هزار نفر از شرکت کنندگان در این تست فقط انگلیسی زبان و بقیه دو زبانه یا حتی چند زبانه (بیشتر زبان‌های فنلاندی، ترکی، آلمانی، روسی و مجاری) بودند و اکثراْ بین بیست تا سی سال سن داشتند. کم سن و سال ترین شرکت کننده ده ساله و مسن ترین آنها ۷۰ ساله بودند.

تجزیه و تحلیل نتایج این آزمون نشان می‌دهد که بیشترین توانایی یادگیری دستور زبان مربوط به دوران کودکی است که تا نوجوانی هم ادامه پیدا دارد اما در بزرگسالی از میزان آن کاسته می شود. این که چرا توانایی یادگیری مناسب دستور زبان در ۱۸ سالگی کاهش می‌یابد مشخص نیست اما محققان احتمال می دهند که شاید مغز در بزرگسالی کمتر توانایی تغییر و تطبیق دارد. پروفسور جاش تنن‌باوم، استاد علوم شناختی و مغز در موسسه تکنولوژی ماساچوست آمریکا که از محققان و اجرا کنندگان این تحقیق و تست بوده، می‌گوید: "ممکن است در این سن یک تغییر زیست شناختی رخ می‌دهد، این امکان هم وجود دارد که این مسئله فرهنگی یا اجتماعی باشد. تقریبا در اغلب جوامع دوره ای از زندگی پیش می آید که توانایی آموختن بالاست، تا حدود ۱۷ یا ۱۸ سالگی. بعد از آن شما خانه پدری را ترک می‌کنید یا شاید سر کار بروید یا دانشجوی تمام وقت شوید.

همه این مسائل ممکن است در توانایی شما برای آموختن یک زبان تاثیر بگذارد.". محققان برای پیدا کردن نتایج بیشتر و دقیق تر، ‌اقدام به عرضه‌ی داده‌ها برای دانشمندان دیگر کردند تا یافته های این تحقیق بدین ترتیب مورد استفاده و آزمایش بیشتر قرار گیرند. این دانشمندان اشاره کردند که بزرگسالان نیز توانایی یادگیری شگفت‌انگیزی دارند اما طبق نتایج این داده‌ها، افراد پس از دوران نوجوانی نمی‌توانند به تسلطی در حد گویندگان زبان مادری دست پیدا کنند. باید به این نکته نیز توجه کرد که این تحقیق شامل محدودیت‌هایی بوده که ممکن است در دقت یافته ها و نتایج تاثیر گذاشته باشد؛  مثل اینکه تست یادشده برای جمع‌آوری اطلاعات تنها مهارت دستور زبان انگلیسی را مورد بررسی قرار می دهد.  

آیا یادگرفتن زبان دوم در سنین بالا غیر ممکن است؟

جواب این سوال بی شک منفی است و در اصل هر دوره ای از زندگی، نکات مثبت و منفی خاص خودش را برای آموزش زبان انگلیسی دارد. همانطور که اشاره شد سنین پایین و کودکی می تواند دوره ی مناسب برای یادگیری زبان دوم باشد. ولی یک عامل محدود کننده بسیار مهم برای یادگیری انگلیسی در سن پایین مثلا چهار، پنج سال این است که یک کودک در این سنین فقط وقتی می تواند زبان جدیدی را فرا بگیرد که به درستی و به طور کامل در معرض آن زبان قرار بگیرد.

زیرا که برای یک کودک چهار یا پنج ساله یاد گرفتن زبان دوم به روش آکادمیک، یعنی حضور در کلاس و از طریق کتاب، معلم، و درس کار سخت و دشواری است و این کودک باید با حضور در مکانی که مردم به زبان مطلوب صحبت می کنند آن زبان را بیاموزد. در معرض زبان دوم قرار گرفتن باید در وسعت زیاد و همه جانبه رخ دهد و علاوه بر آن کودک برای صحبت کردن به آن زبان احساس نیاز و اجبار کند و هردوی این عوامل باید برای مدت طولانی ادامه پیدا کند.

بر خلاف کودکان، بزرگسالان مغز بالغ تر و تکامل یافته تری دارند، آنها خود و جهان اطراف خود را بهتر درک می کنند، مهارت های شناختی بهتری دارند، قدرت حافظه و به یاد سپردن در آنان بیشتر است و قدرت حل مسئله و کشف راه حل ها و فرمول ها را دارند و به صورت خلاصه در یادگیری به شیوه آکادمیک یعنی حضور در کلاسِ درس و استفاده از منابع آموزشی مهارت لازم را دارند. در پژوهشی که توسط محققان MIT صورت گرفته نشان داده شده است که با بالا رفتن سن، توان و احتمال یادگیری زبان، کاهش پیدا نمی کند.  یک بزرگسال 30 ساله یا بالاتر نیز از تکامل مغزی خوبی بهره برده  و با استفاده از این ویژگی می تواند زبان جدید را حتی با سرعت بهتری نسبت به کودک ده ساله یاد بگیرد.

همچنین پروفسور مارلین ویمان؛ زبان شناس و کارشناس علوم زبانشناختی دانشگاه یورک می‌گوید: "در درستی این نظریه که اگر زبان را از کودکی یاد نگیرید نمی‌توانید مانند زبان مادری خود به آن تسلط پیدا کنید شک و تردید وجود دارد. مواردی وجود داشته که افراد در دهه سوم زندگی خود یک زبان جدید فرا گرفتند و حتی از آنان برای جاسوسی استفاده شده است."

یادگیری در سنین بالاتر می تواند آثار مثبت نیز داشته باشد

چندین پژوهش مختلف ثابت کرده است که یادگرفتن یک زبان دیگر می‌تواند تمرین خوبی برای مغز باشد و حتی ممکن است که بیماری آلزایمر یا دمانس را به تعویق بیندازد. مغز ما، همانند ماهیچه های بدن ما، به تمرین و چالش نیاز دارد. فرا گرفتن زبان دوم، می تواند یکی از بهترین تمرین ها برای به چالش کشیدن مهارت های مغز ما و حفظ توانایی های آن باشد. مدت ها قبل، تحقیقی در کانادا ثابت کرد که افرادی که علاوه بر زبان مادری زبان دومی نیز می دانند تا حد زیادی از بیماری زوال عقل مصون هستند. یادگیری زبان جدید در بزرگسالی سبب جوان  و شاداب ماندن مغز می شود و فرایند کهولت آن را به تاخیر انداخته و به این ترتیب در تقویت روحیه و امید به زندگی نیز موثر می باشد.

کلام آخر

هیچکدام از تحقیق ها و پژوهش ها نشان دهنده این امر نیستند که یادگرفتن یک زبان خارجی در سنین بالا کار سخت یا بیهوده‌ای است. اگر در فرا گرفتن زبان دوم خصوصا زبان انگلیسی دچار مشکل بودید و موفقیت لازم را کسب نکرده اید الزاما به این معنی نیست که سن شما از سن مناسب یادگیری زبان گذشته است و ممکن است مشکل در شیوه و روشی بوده که آن زبان به شما آموزش داده شده است. متد آموزش، منابع و کتاب ها، سرعت، کیفیت، و کمیت آموزش همگی باید هماهنگ و متناسب با سن و مهارت  های فرد فراگیرنده باشد. 

کسانی که اقدام به آموزش زبان می کنند باید به روش های آموزشی نوین مسلط باشند و به آموزش رویکرد تخصصی داشته باشند و منابع و روش های کارآمد، استاندارد و متناسب سن و شرایط زبان آموزان و بافتی که در آن قرار گرفته اند را فراهم و یا انتخاب کنند، از آخرین پیشرفت ها در تکنولوژی حوزه آموزش زبان آگاه باشند و از آن ها استفاده کنند و با انتخاب مدرسین توانمند، آموزشی سریع و موثر را ارایه کنند. در پایان لازم است یادآوری کنم که یادگیری یک زبان،  زمانبر هست، و نیاز به صبر و شکیبایی دارد و منابع و سیستم های آموزشی باید تمام این مسیر را به درستی پیش بینی کرده باشند.